Ogrody zoologiczne, które niegdyś były synonimem klatek i zamkniętych przestrzeni, w których prezentowano egzotyczne zwierzęta, przeszły w ostatnich dekadach radykalną metamorfozę. Dziś funkcjonowanie ogrodów zoologicznych znacząco się zmienia, odchodząc od tradycyjnego modelu eksponowania zwierząt w stronę bardziej złożonej roli ochrony gatunków, edukacji oraz badań naukowych. Funkcjonowanie ogrodów zoologicznych ma swoich przeciwników i zwolenników. Szczecin mógłby się stać miejscem wyjątkowym na mapie świata budując nowoczesne ZOO.

Pierwsze ogrody zoologiczne miały charakter prywatnych kolekcji zwierząt, należących do arystokracji i władców. Były one symbolem prestiżu, bogactwa i potęgi, ale także czystej ciekawości. Z czasem, w XIX wieku, ogrody zoologiczne zaczęły przybierać bardziej publiczny charakter, stając się popularnymi atrakcjami w miastach. Zwierzęta trzymane w ciasnych, często surowych warunkach, były przedmiotem rozrywki dla mas, co dziś wywołuje znaczne kontrowersje i krytykę ze strony obrońców praw zwierząt.

Wraz z postępem w dziedzinie biologii i ekologii, coraz bardziej zrozumiałe stawały się potrzeby zwierząt oraz negatywne skutki ich zamykania w klatkach. Zaczęto dostrzegać, że izolowanie zwierząt od ich naturalnych środowisk prowadzi do zaburzeń behawioralnych, a także negatywnie wpływa na ich zdrowie fizyczne i psychiczne.

Nikt nie był zainteresowany

Z dużych polskich miast, Szczecin jako jedno z nielicznych, nie posiada ogrodu zoologicznego. Wprawdzie w okolicach stolicy Pomorza Zachodniego są takie obiekty, jak w Ueckermünde, Angermünde, czy Eberswalde, ale nie są to duże obiekty. Wielkopowierzchniowe ogrody znajdziemy z kolei w Berlinie lub Poznaniu.

Przez lata funkcjonowała w Szczecinie „Fundacja ZOO Szczecin”, została założona w 2013 roku i zakończyła swoją działalność w 2021 roku. Założyciel organizacji, Krzysztof Nieszczery, już w 2013 roku wskazywał, że można w Szczecinie  wybudować nowoczesny obiekt, do którego żaden obrońca zwierząt nie mógłby mieć zastrzeżeń.

– Nikt ZOO w Szczecinie nie chce, „bo się męczy zwierzątka w klatkach” i ludzie nie chcą myśleć inaczej – komentuje zaangażowany przed laty w ideę budowy ZOO, Krzysztof Nieszczery.

Z tym że w ciągu ostatnich lat wiele się zmieniało, obecnie misją ogrodów zoologicznych jest ochrona zagrożonych gatunków, edukacja społeczeństwa oraz wspieranie badań naukowych, które mogą pomóc w zrozumieniu i ochronie dzikiej przyrody.

– Jeśli miałoby powstać ZOO tylko po to, by pokazywać zwierzęta w klatkach, to zdecydowanie jestem na nie. Natomiast jeśli przyjąć inną formę… to budowa takiego ogrody zoologicznego w Szczecinie byłaby zasadna – komentuje znany ornitolog, pracownik Polskiej Akademii Nauki, Dominik Machowski.

To czas, by o tym rozmawiać

Ochrona gatunków stała się jednym z kluczowych elementów nowoczesnych ogrodów zoologicznych. Dzięki programom hodowli zachowawczej, ogrody zoologiczne odgrywają istotną rolę w utrzymaniu populacji zagrożonych gatunków. Przykładem mogą być wysiłki zmierzające do odtworzenia populacji gatunków, takich jak panda wielka czy nosorożec biały, które były na skraju wyginięcia. Zoo, współpracując z międzynarodowymi organizacjami i parkami narodowymi, stają się miejscami, gdzie te cenne zwierzęta mogą być bezpiecznie rozmnażane, a ich potomstwo, w miarę możliwości, wypuszczane na wolność.

– Idea funkcjonowania ogrodów zoologicznych mocno się zmieniła – mówi Dominik Marchowski. – Niewątpliwe budowa ZOO, w którym schronienie znajdowałyby zwierzęta wymagające rehabilitacji byłaby zasadna. Kolejnym istotnym aspektem są działania ratujące zagrożone wyginięciem gatunki: rozmnażanie i reintrodukcja do naturalnego środowiska. Ogród zoologiczny może dziś pełnić także bardzo ważną rolę centrum edukacyjnego, gdzie odwiedzający mogą zyskać wiedzę o bioróżnorodności, a przecież obok ocieplenia klimatu właśnie problem bioróżnorodności jest jednym z największych jeśli mówimy o ochronie środowiska – tłumaczy.

Czy w Szczecinie jest przestrzeń do rozmowy o takiej inwestycji?

– Nie istnieją żadne udokumentowane źródła, które świadczyłyby, że prace nad utworzeniem ZOO w Szczecinie były kiedykolwiek prowadzone – mówiła nam w maju Sylwia Cyza-Słomska ze szczecińskiego magistratu. – Nie ma takich planów również obecnie. Do tej pory nie odnotowaliśmy takiej inicjatywy ze strony podmiotów prywatnych, mieszkańców, ani organizacji społecznych – tłumaczyła.

Tymczasem przed Szczecinem pojawia się szansa budowy jednego z najnowocześniejszych ogrodów zoologicznych na świecie. Zamiast klatek nowoczesne przestronne wybiegi, które mają na celu odtworzenie naturalnych warunków życia zwierząt. Takie podejście nie tylko poprawia dobrostan zwierząt, ale także pozwala odwiedzającym lepiej zrozumieć, jak zwierzęta zachowują się w swoim naturalnym środowisku. Projektowanie wybiegów, które naśladują naturalne ekosystemy, jest skomplikowanym procesem, uwzględniającym zarówno potrzeby behawioralne, jak i fizjologiczne poszczególnych gatunków.

Wspólne programy badawcze ze światowymi organizacjami oraz uczelniami to szansa dla rozowju szczecińskiej edukacji. Patrząc również na rozmaite działania Unii Europejskiej w działania na rzecz ochrony środowiska, można mieć także nadzieję, że nowoczesny projekt ZOO, będącego miejscem ochrony zwierząt, mógłby uzyskać spore dofinansowanie. Takie ZOO, gdzie nauka, ochrona przyrody i edukacja spotykałyby się, tworząc przestrzeń, w której człowiek i przyroda mogą współistnieć w harmonii, ma sens.

ZOO w Szczecinie? „Wielkie wybiegi, warunki jak najbardziej zbliżone do naturalnych”