Historia szczecińskiej motoryzacji ma kilka spektakularnych odsłon, zarówno przedwojennych, jak i powojennych. Jedną z gwiazd tego przemysłu był bez wątpienia Junak – ciężki motocykl, który podbił serca nie tylko szczecinian. O Junaku przeczytacie w części pierwszej tekstu Bartosza Zakrzewskiego, który ukazał się w nr 10/2018 naszego Magazynu, a który przypominamy czerpiąc z naszego archiwum.
Decyzja o produkcji junaków w Szczecinie zapadła w czerwcu 1955 r. Na producenta wybrano Szczecińską Wytwórnię Sprzętów Metalowych, która mieściła się na terenie poniemieckiej fabryki samochodów Stoewer-Werke. Po wojnie, w czerwcu 1946 r., rozpoczęto w niej produkcję części zamiennych do ocalałych z pożogi wojennej ciągników i samochodów. W 1947 r. zakład związał się współpracą z warszawskim Ursusem i otrzymał nazwę: Państwowe Zakłady Inżynierii nr 2. Rozpoczęto produkcję części do polskich ciągników Ursus C-45. W 1950 r. fabrykę przekazano Zjednoczeniu Przemysłu Okuć i Sprzętów Metalowych, w związku z czym do 1952 r. wytwarzano w niej metalowe łóżka. Po tym czasie nastąpiła kolejna zmiana – zarówno profilu wytwórczego, jak i nazwy fabryki. Tym razem, jako Wytwórnia Sprzętów Metalowych w Szczecinie, produkowała m.in. fotele ginekologiczne i dentystyczne, stoły chirurgiczne i inne wyposażenie medyczne. Z czasem fabryka rozszerzyła swój asortyment o specjalistyczne nadwozia samochodowe i przyczepy. W połowie 1955 r., w związku z decyzją o produkcji junaka, zakład przeszedł do branży motoryzacyjnej.
Do 9 maja 1956 r. powstało pierwsze pięć egzemplarzy motocykla, a do 12 maja – kolejne 25 egzemplarzy, wszystkie jednak bez silników. Dopiero w drugiej połowie czerwca 1956 r. pięć junaków zostało wyposażonych w silniki S03, produkowane w Zakładach Sprzętu Motoryzacyjnego w Łodzi. Opóźnienie wynikało z niekompletnego wyposażenia produkcyjnego i opóźniających się dostaw kooperacyjnych. Część podzespołów (np. gaźniki) trzeba było sprowadzić z zagranicy, a uruchomienie ich produkcji w zniszczonej przez wojnę Polsce wymagało czasu.
Motocykle serii informacyjnej poddano próbom drogowym, by wyeliminować usterki i wady prototypów. Produkcja seryjna ruszyła w 1957 r. W pierwszym kwartale 1957 r. wyprodukowano w Szczecinie ok. 100 egz. junaka, ale z powodu pękających ram produkcję wstrzymano. Po wyeliminowaniu usterek, po czterech miesiącach montaż wznowiono, wykonując serię 400 egz. Cenę junaka ustalono początkowo na 13,5 tys. zł, jednak po kilku miesiącach urealniono ją do kwoty 20 tys. zł.
Szybko w Szczecinie powstała skromna sekcja konstrukcyjna, w której rozpoczęto pierwsze prace rozwojowe. Przejęła ona od Biura Konstrukcyjnego Przemysłu Motoryzacyjnego m.in. bieżącą obsługę produkcji junaka, a pierwszym własnym opracowaniem był wózek boczny do tego motocykla. Junaki trafiły do otwartej sprzedaży w lutym 1958 r., a 29 maja tego roku wyprodukowany został tysięczny egzemplarz.
Dyrekcja Szczecińskiej Wytwórni Sprzętów Metalowych starała się o zmianę nazwy zakładu na bardziej odpowiadającą profilowi produkcji. Na początku 1958 r. zakład przemianowano na Szczecińską Fabrykę Motocykli (SFM). Powołany w niej niewielki dział konstrukcyjny pracował nad modernizacją motocykla i kreacją jego wersji pochodnych. Opracowano m.in. sportową odmianę Junak M07 C, przeznaczoną do jazdy crossowej, i rajdową M07 R. Od 1958 r. junaki brały udział w wielu wyścigach i rajdach, także zagranicznych.
Jesienią 1958 r. w Szczecinie zorganizowano wystawę, na której szczecińska fabryka zaprezentowała swoje wyroby, w tym prototyp zmodernizowanego junaka, wyposażonego w pełnopiastowe hamulce, głębokie błotniki i nową, estetyczną obudowę reflektora. Wystawiono również wózek boczny do junaka i dwa trójkołowce bagażowe – modele oznaczone jako B20 i B21, które zbudowano na zespołach motocykla M07.
W 1959 r. SFM wprowadziła usprawnienia, które miały zmniejszyć koszty produkcji – powstała w niej lakiernia i galwanizernia, a 6 października uruchomiono taśmę montażową. W tym roku rozpoczął się też eksport junaków, m.in. do Jugosławii, Finlandii czy Grecji.
Produkcja junaków systematycznie rosła. W 1958 r. zbudowano 2,8 tys. egz., w październiku 1959 r. uruchomiono w Szczecinie taśmę montażową z wymuszonym napędem, co sprawiło, że wykonano aż 8 tys. egzemplarzy. Ogółem w latach 1956–1959 wyprodukowano ok. 10 tys. egz. Junaka M07 (jubileuszowy zjechał z taśmy 5 grudnia 1959 r.). W 1960 r. produkcja wyniosła już 12 tys. egz. (w tym pierwsza seria trójkołowców typu B20).
Proces unowocześniania junaka do kolejnego modelu M10 trwał dwa lata. W 1959 r. wprowadzono pełnopiastowe hamulce o większej skuteczności. Na początku 1960 r. junak uzyskał pełną osłonę łańcucha napędowego i głębokie błotniki. Pierwsze egzemplarze modelu M10 trafiły do sprzedaży we wrześniu 1960 r.
Różnice pomiędzy modelami M07 i M10 najbardziej widoczne były w podwoziu i osprzęcie silnika. Pierwsze 20 tys. egz. Junaka M10 (lata 1960–1961) posiadały jeszcze niektóre cechy z poprzedniego modelu, np. przednią lampę. Motocykle posiadające cechy obu modeli nazywano „przejściówkami”. W „przejściówce” junak otrzymał nowe piasty i nową osłonę łańcucha. Na przełomie stycznia i lutego 1960 r. Junak M10 został wyposażony w głębokie błotniki i światło stop. Do 24 listopada tego roku powstało ok. 25 tys. junaków, także trójkołowców i crossowych.
[ciąg dalszy do pobrania w formie PDF]
