Wiara w diabły i demony w oczach wielu jest postrzegana przez uleganie zabobonom, ale ich historie przyciągają entuzjastów szeroko pojętej fantastyki. Przygotowana przez naukowców i kartografów mapa w renesansowym stylu, pokazująca wyobrażenia ludowe mieszkańców Pomorza i Meklemburgii sprzed 150 lat, z pewnością będzie dla nich nie lada atrakcją.
Ilustrowana linorytami mapa została wykonana w skali 1:720 000 w ramach projektu badawczego finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki, a za jej powstanie są odpowiedzialni etnograf, kartograf, historyk kartografii, artysta grafik, pisarz i informatyk. Przeanalizowali materiały folklorystów polskich i niemieckich i zgromadzili 1200 przykładów wierzeń i wyobrażeń o świecie nadprzyrodzonym.
– Interesowały nas głównie lokalne opowieści o zdarzeniach niesamowitych powiązane z konkretnym miejscem. Np. podania wierzeniowe, w których wyobrażano sobie, że na tej konkretnej górze spotykają się czarownice, ten głaz został kiedyś rzucony przez olbrzyma, groblę na jeziorze zbudował diabeł albo na tym bagnie pojawiały się błędne ogniki. Połączenie kontekstu przyrodniczego i wierzeniowego pozwoliło odtworzyć sposób wartościowania krajobrazu wśród mieszkańców badanych regionów – wyjaśnia w wywiadzie dla Polskiej Agencji Prasowej etnolog dr Robert Piotrowski z Zespołu Interdyscyplinarnych Badań nad Antropocenem Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk.
„Mapa pomaga zrozumieć otaczający nas świat”
Kartograf z IGiPZ PAN dr Włodzimierz Juśkiewicz nazwał mapę „świetnym narzędziem pomagającym zrozumieć otaczający nas świat”. Postanowił on przygotować w pełni dokładną mapę zgodną ze współczesną wiedzą, a jego celem było zwrócenie uwagi odbiorców poprzez formę łączącą tradycyjną kartografię z niezwykłymi i fascynującymi opowieściami.
– Dawniej, tzn. w czasach renesansowych, te potwory miały zapełniać białe plamy – na przykład wody lub miejsca na mapach, które nie były jeszcze do końca znane – tłumaczył geograf zajmujący się historią kartografii dr Dariusz Brykała z IGiPZ PAN.
W estetykę takich map renesansowych znakomicie wpisane są szczegółowe detale – są nimi elementy graficzne takie jak kartusze, bordiury czy róże wiatrów oraz małe sygnatury drzew, pagórków, zwierząt, głazów i statków, wypełniające przestrzeń mapy i wskazujące punkty orientacyjne.
Grafiki z pomocą AI
Za zapierające dech w piersiach ilustracje potworów, składające się na szczegółową legendę, odpowiedzialny jest dr Jakub Jaszewski z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Specjalizujący się w technikach wypukłodruku artysta skorzystał z narzędzi sztucznej inteligencji, aby zaprojektować stylistykę i wygląd poszczególnych demonów. Szkice AI stały się potem punktem wyjścia do dalszej pracy. W ten sposób przygotowano matryce do 12 linorytów. Odbitki wykonano metodą tradycyjną, a ich cyfrowe kopie wstawiono na mapę.
We wspomnianej legendzie pojawiły się diabeł, smok, zjawa, olbrzym, błędne ogniki, zmora, wilkołak, duch, skrzat, duch domowy, syrena i dziki gon.
W co wierzono na Pomorzu Zachodnim?
Wśród 600 wykorzystanych lokacji znalazło się wiele miejscowości Pomorza Zachodniego. Poza Szczecinem do tego grona należą również m.in. Stargard, Goleniów, Gryfino, Pyrzyce, Nowogard, Kamień Pomorski, Gryfice, Pobierowo, Kołobrzeg, Koszalin, Międzyzdroje i Świnoujście. Na obszarze naszego regionu występowały wszystkie z wyżej wymienionych istot nadprzyrodzonych.
– Mapy powinny skupiać się na odbiorcy. To odbiorca ma się czuć komfortowo z tematem, który poznaje. Musi z wypiekami na twarzy przeglądać mapę. A my tworzymy w pracach nad mapami nowy trend. Poszliśmy krok do przodu i pokazujemy, jak można robić nowoczesne mapy. To teraz my jesteśmy na przedzie, inni będą nas ścigać, krytykować, powielać. Ale to my pokazujemy nową formę prezentowania treści naukowych – dodaje dr Dariusz Brykała.
Badacze pytani, czy mają plany, by przygotować podobne mapy dla innych części Polski, powiedzieli, że jeśli znajdzie się wydawca, chętnie się tym zajmą. W ich szufladach czekają kolejne projekty. Na razie można się cieszyć jedynie tą o Pomorzu, którą można bez problemu pobrać TUTAJ.
